Wady wymowy, a rozwój mowy dziecka

Data: 16. 03. 2023 r

Opracowała: Monika Michalczewska

Temat: Wady wymowy, a rozwój mowy dziecka

       

Prawidłowy rozwój mowy dziecka rządzi się swoimi prawami. Przebiega ściśle określonymi etapami, które mają swoje charakterystyczne cechy i określony czas pojawiania się.

Tempo i przebieg rozwoju mowy zależy od bardzo wielu czynników, dlatego u różnych dzieci jest on odmienny. Nie powinno budzić niepokoju pewne opóźnienie w rozwoju mowy, jeśli pomimo niego kolejne etapy pojawiają się zgodnie ze wzorcem. Powodem do niepokoju są znaczne opóźnienia oraz rozwój nietypowy.

 

Do prawidłowego rozwoju mowy potrzebne są czynniki:

  • zewnętrzne, które zapewnia najbliższe środowisko dziecka, dostarczające mu właściwego kontaktu językowego i emocjonalnego,
  • wewnętrzne, tkwiące w dziecku: prawidłowy słuch, norma intelektualna, pełna sprawność fizyczna, szczególnie w obrębie motoryki narządów mownych: język, wargi, podniebienie, żuchwa.

 

Przyswajanie mowy przez dziecko jest podzielone na następujące etapy:

  • głużenie (0 – 6 m-c ż.): pierwsze reakcje to krzyk, płacz, produkcje dźwiękowe tworzone są na zasadzie odruchu bezwarunkowego,
  • gaworzenie (6 – 12 m – c ż.) powtarzanie zasłyszanych dźwięków,
  • okres wyrazu (1 – 2 r. ż.) dziecko pod koniec 1r. ż. przyswaja sobie pierwsze wyrazy, wypowiedzi są krótkie ale intencją dziecka jest budowanie wyrazów – zdań,
  • okres zdania (2 – 3 r. ż.) najpierw pojawiają się wypowiedzi dwuczłonowe: pomiot plus orzeczenie, następnie bardziej złożone,
  • okres swoistych form językowych (3 – 7 r.ż.) – neologizmy dziecięce, pojawiają się w okresie przedszkolnym, kiedy ostatecznie ustala się system wymawianiowy i przyswajane jest słowotwórstwo. Zasób słownictwa u dziecka jest już dość duży ale nie na tyle by można było nazwać wszystko co go spotyka. Dlatego rodzi się u niego potrzeba nadania nazwy nowym zjawiskom i przedmiotom, np. „tryskafka” to fontanna, „szybiarz” to szklarz. 

Wymowę poszczególnych głosek dziecko przyswaja stopniowo, od najłatwiejszych do najtrudniejszych pod względem artykulacyjnym.

Nie każde odstępstwo od ogólnopolskiej normy wymawiania jest wadą wymowy. Do wad wymowy nie zaliczamy m.in. nieprawidłowości artykulacyjnych wynikających z nieukończonego rozwoju mowy, wymowy gwarowej lub błędów wymowy.

 

U dziecka, w następującej kolejności, pojawiają się głoski:

  • okres melodii (O r. ż. – 1r. ż.): a, e niekiedy i, m, b, t, d,
  • okres wyrazu (1 – 2 r. ż.): i, y, e, a, o, u, p, b, m, n, t, d, k, g,
  • około 3 r. ż.: f, w, ś, ź, ć, dź, h, n, l, ł, j,
  • około 3 – 4 r. ż.: wymienione poprzednio głoski oraz s, z, c, dz,
  • pod koniec 4 r. ż. : r,
  • między 4 a 5 r. ż. : sz, ż, cz, dż.

O dziecku 3 – letnim, które nie wymawia w sposób dojrzały głoski r lub głosek s, z, c dz nie można powiedzieć, że mówi nieprawidłowo, pomimo, że wymowa ta odbiega od normy, to jest ona typowa dla tego okresu rozwojowego.

Do rozwojowo niedojrzałych form wymowy dziecięcej nie zalicza się, i to bez względu na wiek, dziecka, deformacji, czyli zniekształceń głosek.

Zaburzenia w rozwoju mowy dziecka występują wtedy gdy wypowiada ono:

  • dźwięki nie należące do języka polskiego, w tym również wszelkiego typu deformacje, np. boczne ułożenie języka w trakcie artykulacji s, z, c, dz, wysuwanie języka między zęby, wibrację języczka gardłowego podczas wymawiania r – tzw. r francuskie,
  • głoski będące wynikiem zastępowania głosek trudniejszych artykulacyjnie przez głoski łatwiejsze (substytucje).

Wadą wymowy nie jest pojawienie się na danym etapie rozwojowym:

  • braku głoski, np. kaka zamiast kaczka u rocznego dziecka,
  • przestawki, czyli zmiany kolejności głosek w wyrazie, np. leworwer zamiast rewolwer,
  • zastąpienie głoski trudnej głoską łatwiejszą, najczęściej podobną pod względem cech artykulacyjnych, np. syba zamiast szyba.

 

Przyczyny wad wymowy:

  • środowiskowe:
  • niedostateczny kontakt językowy występujący np. w przypadkach skrajnego zaniedbania wychowawczego, w domach małego dziecka,
  • zły wzór pojawiający się wtedy gdy któreś z rodziców lub opiekunów ma wadę wymowy i dziecko nabywa tę wadę poprzez naśladownictwo, dziedzicząc pewne predyspozycje w postaci budowy narządów artykulacyjnych (wada zgryzu),
  • audogenne związane ze słuchem,
  • nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów mownych: porażenie warg, języka, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, przerost języka, rozszczep wargi, podniebienia miękkiego, nieprawidłowy zgryz zębów,
  • uszkodzenie ośrodków i dróg nerwowych ( afazja).

 

Najczęściej występujące zaburzenia w rozwoju mowy dziecka to dyslalia, czyli wada wymowy, oznaczająca nieprawidłową realizację jednej, kilku, a nawet wszystkich lub  niemal wszystkich głosek.

 

W obrębie dyslalii wyróżnia się:

  • seplenienie (najczęściej spotykana wada wymowy) – jest to zniekształcanie głosek (sygmatyzm), np. seplenienie międzyzębowe, boczne lub  zastępowanie głosek s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż przez głoski łatwiejsze (parasygmatyzm),
  • reranie (rotacyzm) – to nieprawidłowa artykulacja głoski „r”. Głoska ta najczęściej jest zastępowana u dzieci przez ‘l” lub jest zniekształcana, np. jest realizowana jako głoska gardłowa,
  • mowa bezdźwięczna – to wymawianie głosek dźwięcznych jako bezdźwięczne, np. dziecko mówi „puty” zamiast buty,
  • kappacyzm, gammacyzm – nieprawidlowa realizacja „k”, „g”,
  • lambdacyzm – nieprawidlowa wymowa „l”.

W czasie realizacji głosek dziecko może je:

  • deformować, zniekształcać,
  • opuszczać (elizja może dotyczyć pojedynczych głosek lub grup spółgłoskowych),
  • przestawiać.

 

Kryteria oceny wadliwej wymowy

  • kryterium słuchowe:
  • prawidłowa wymowa nie powinna zwracać na siebie uwagi
  • kryterium wzrokowe (estetyczne):
  • międzyzębowe „s” widzi się
  • kryterium medyczne:
  • dźwięki zdeformowane powodują przeciążenie organu, który nie jest przystosowany do pełnienia takiej funkcji – „r” francuskie, języczkowe,
  • kryterium wieku:
  • takie same niedostatki u dzieci młodszych są normą, a u starszych wadą wymowy (dziecko 3 letnie ma prawo mówić „lyba”, a 7 letnie już nie).

 

Jeśli rodzic jest zaniepokojony rozwojem mowy swojego dziecka powinien jak najszybciej zgłosić się na konsultacje lub badanie logopedyczne do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Jeśli dziecko zostanie objęte terapią logopedyczną, której celem jest przyniesienie pozytywnych efektów, to niezbędna jest współpraca logopedy i rodzica. Rezultat terapii, w bardzo dużym stopniu, zależy do systematycznych ćwiczeń w domu.